“Taal is zo veel meer dan woorden; taal geeft mensen een stem”

9 augustus 2018

Door Nynke van der Zee

 

Us Dream in Leeuwarden is een ware smeltkroes van verschillende talen. Bij de kleinschalige woongroep voor mensen met een (ernstige) verstandelijke en/of meervoudige beperking in Leeuwarden gebruiken bewoners en begeleiders een breed scala aan (streek)talen. Van het Fries en het Bildts tot het Gronings en Stadfries. Niet te vergeten de taal van de spraakcomputers. “Us Dream is een droom voor iedere taalliefhebber”, lachen Jildou Talsma en Sophia Tooi.

 

De heerlijke geur van zuurkoolstamppot stijgt op uit de keuken en verspreidt zich door de woonkamer van Us Dream in Leeuwarden. “Heerlijk, zoerkool met stip”, knikt teamleider Sophia Tooi. Als geboren en getogen Groningse gebruikt ze haar moedertaal af en toe op haar werkplek. “We hebben hier één bewoonster, Lydia, die in de stad Groningen is opgegroeid. Ikzelf kom uit Overschild, een klein dorpje in Noordoost-Groningen. Daar wordt echt plat Gronings gesproken. Samen hebben we daar af en toe een grap over. Dan gebruik ik een woord dat Lydia ook kent, waardoor er iets eigens in zit. Dat kan taal doen; je ergens thuis laten voelen.”

“Taal kan je ergens thuis laten voelen”

 

Beter binnenkomen

Woonbegeleidster Jildou Talsma groeide op in het Friese Driesum en ook zij gebruikt haar memmetaal met grote regelmaat tijdens haar werk. "Ik spreek Fries tegen Jostein, één van onze bewoners die uit Het Bildt komt. Ondanks dat hij zelf niet kan praten, merk ik dat hij anders reageert wanneer ik Fries gebruik. Op gevoelsniveau ontstaat er een hechtere band. Dat merk ik aan die blik van herkenning. De Friese taal is iets dat hij meteen herkent. Ook als er een vreemde tegen hem praat. Je komt via taal veel dichter bij iemand te staan. Wanneer je dezelfde taal spreekt, kom je veel beter binnen."

Bij Us Dream gaan de medewerkers heel bewust om met het gebruik van taal. Sophia: "Al tijdens de intake bespreken we welke taal thuis gesproken wordt. De voertaal in de woonkamer is Nederlands, maar in een één op één-setting gebruiken we de taal van de bewoner. Daarin zoek je naar verbinding, woorden of liedjes van vroeger die voor herkenning zorgen. Ik heb een tijdje geleden Groninger CD's meegenomen naar het werk. Eén van de liedjes heet Lydia. Dat nummer wordt nu helemaal grijs gedraaid hier."

 

Je eigen stem

Naast het Fries, Gronings en Nederlands is er nog een taal met een bijzondere status binnen Us Dream: de taal van de spraakcomputer. "Er zijn twee bewoners die een spraakcomputer gebruiken, Annika en Trudy", legt Jildou uit. "Dit is een taal an sich. Het bijzondere is dat het hen een stem geeft, die ze zelf niet hebben. Tegelijkertijd is het in de verste verte niet hun eigen stem. Ondanks alle innovaties en verbeteringen klink je nog altijd als een computer, zonder nuance of intonatie. Daar is nog een wereld in te winnen."

“Wanneer je dezelfde taal spreekt, kom je veel beter binnen"

Als voorbeeld geeft Jildou het project waarbij mensen hun stem kunnen doneren aan een spraakcomputer. "Om voor iedereen een stem te vinden die zo goed mogelijk bij jouw eigen stem past, nemen onderzoekers verschillende stemmen op. Vervolgens nemen ze ook geluiden op van de gebruiker van de spraakcomputer. Hij of zij kan veelal niet goed praten, maar bijvoorbeeld wel lachen. Op basis van dit geluid zoekt de computer een stem die daar zo goed mogelijk bij past. Zo krijg je een gepersonaliseerde spraakcomputer, die precies bij je past. Een fantastisch project."

 

Streektalen als vervolgstap

Ook de invoer van streektalen en dialecten is een uitstekende vervolgstap voor verdere personalisering, vindt Sophia. “Als je thuis Fries spreekt en je stemcomputer kan alleen Nederlands, dan is dat raar. Want als je zelf een stem had gehad, dan zou je toch ook Fries spreken. Ik zie daar zeker een kans liggen. Naast het Fries kunnen ook het Gronings, Drents, Achterhoeks en ga maar door ingevoerd worden. En het leuke is dat iedere taal zijn eigen spreekwoorden en uitdrukkingen kent. Dat maakt het nog echter. Dat je opeens hoort: 'Mei ik jo wat freegje, doge jo wol?' Fantastisch toch? Taal is zo veel meer dan woorden. Taal geeft mensen een stem."