Reedride: Troch de knibbels en ien-twa-trije-fuort!

Tsjits Jonkman-Nauta - yn Fryslân bekend as de dichteres Tsjits Peanstra – hat mear as ien pylk op ’e bôge. Ek har tekeningen en skilderijen, dy’t rûnom yn har hûs yn Drachten hingje, tsjûgje fan talint. Wy reitsje der net gau op útsjoen, mar dochs komme wy dêr net foar. Tsjits wie yn it ferline in hiele goeie koartebaanrydster en sil ús dêr hjoed oer fertelle: ‘Ik bin berne op Toetsmastate te Grou, in iensume pleats oan it Nij Djip, dêr’t ik it riden op leard ha. Ik tink dat ik mei fjouwer jier al op redens stie. Hoe’t dat wie? Dêr haw ik in gedicht oer skreaun. Even wachtsje, ik sykje it op, dan kinne jimme dat by dit ynterview sette.’

Tsjits dûkt yn de kast en hellet behalve it gedicht ek in alvestêdekrúske en in doaske mei medaljes foar ’t ljocht. ‘Us heit - Jan Thomas Nauta - kaam út in reedridersfamylje. Ik haw him eins net kennen, want hy stoar foar’t ik twa jier waard. Myn twadde heit wie Thijs Jaarsma, dêr’t ús mem – Grietje Sjollema – fiif jier letter mei troude. Doe krige ik in healbroer, Ate, nei’t ik njoggen jier iennichst bern west hie. Pake Jolle Nauta wenne yn Grou en kaam faak by ús. Hy wie tige wiis mei my en fûn it moai dat ik sa reedride koe. Ik wie lyts fan stik, mar o sa fûleindich. As der in wedstriid foar skoalbern wie, wûn ik gauris. En letter ek by de iisklup “Foar it jonge folkje”. Ik hie altyd sin oan de winter, want dan koest fuortkomme en wiest samar yn Grou. Doe’t ik tolve jier wie, ferhuzen wy nei in pleats op Pean ûnder Grou. Dêr haw ik oant myn ienentweintichste jier ta wenne.

Ik wie sechtjin jier, doe’t ik myn earste wedstriid om utens ried. Dat wie yn 1940, yn Oranjewâld. Dêr fytste ik tegearre mei myn nicht Elske hinne. It wie roetkâld – yn de oarloch hiene wy kâlde winters - mar wy wiene goed oanklaaid en wy hiene bôle mei. Gjin drinken, want op de iisbaan koest waarme sûkelademolke krije. Ik hie in lange broek oan, dy’t doe yn de moade kaam, en twa pear De Ruiter-redens yn de fytstas. Foar de start beseach ik de list mei nammen, mar it sei my neat, ik koe de oare hurdrydsters noch net. Wy moasten twa kear hinne en werom tsjin deselde. Troch de knibbels en ien-twa-trije-fuort! Ik wûn dêr de earste priis by de famkes: seis gûne, dat wie hiel wat yn dy tiid. Line van der Mei wie twads.

Dêrnei gie pake hast altyd mei nei de hurdriderijen. As ik kâlde hannen hie, bûn er my op. Hy stie noait te razen en te roppen, hy sei fan tefoaren allinne mar: “Dyn bêst dwaan!” En dat die ik. Mar as ik wûn, sei er neat. Pake wie strang. Ik mocht fan him net alle dagen nei wedstriden ta: “want dêr giest oan kapot.” Ik mocht fan him ek net meidwaan oan de Nederlânske kampioenskippen yn Kampen. Dat wie te fier fuort. Wy moasten it befytse kinne, beseagen de advertinsjes yn ’e krante en sochten wat út.

Sa kaam ik yn de rûnte fan koartebaanrydsters telâne, in stik as tweintich, fiifentweintich, rûnom wei. Ik wie net de bêste. Fokje van der Velde fan Marsum en Ike Nienhuis fan Makkingea wiene âlder en wûnen faak de earste priis. Ik ha gauris twads west. De prizen wiene doe jildprizen. Foar de start yn Snits frege ien fan de oare fammen ris oan my: “Sille wy parte?” Dat betsjutte dat ik har winne litte moast en dan de helte fan it jild krije soe. Ik wie der mei oan en frege oan pake wat ik dwaan moast. “Noait in kear! Ride!” sei er. Sy wie âlder, mar ik haw har der doe wol ôfriden.

Nei de oarloch, yn novimber 1945, gie ik yn Grins yn de ferpleging. Doe’t ik fuortgie, wie der ien dy’t gûlde en dat wie pake. “No is it dien mei it hurdriden,” sei er. Yn Grins miende ik dat ik dêr hielendal gjin hertsear fan hie, mar yn jannewaris 1946 frear it en krige ik in brief fan mem. “No is it moarn hurdriden yn Grou,” skreau se, “mar do silst wol net komme kinne, tink?” It fleach my ynienen oan, ik woe derby wêze. Dat ik gie nei de haadsuster en frege om in lette tsjinst. It wie goed. ‘Maar als je wat wint, moet je trakteren,” sei se. Ik reizge deselde deis noch fan Grins nei Ljouwert en fan Ljouwert nei Grou en ha my dêr opjûn. Mar doe’t ik fan Grou nei Pean ta rûn, betocht ik dat it eins gekkewurk wie. Ik hie net ien kear oefene, myn redens leine noch op ’e souder. Dochs haw ik de oare deis de twadde priis wûn: sechtich gûne. Ik fertsjinne yn ien dei mear as oars yn in hiele moanne en traktearre yn Grins op gebak. En doe wie it goed, doe wie it klear mei de hurdriderij. Op 14 febrewaris yn 1956 haw ik de alvestêdetocht riden, tegearre mei Hindrik Schuurmans, dêr’t myn nicht Elske mei troud wie. Ik wenne doe yn in kosthûs oan ’e Foarstreek yn Ljouwert, die dêr in jier maatskiplik wurk en wie - doe’t it sterk iis waard - alle jûnen op de Ljouwerter iisbaan te finen. En mar rûntsjes ride om kilometers yn ’e fuotten te krijen. Op de dei sels wie it kâld, der stie in hurde wyn en der lei snie, dat der wie net folle romte, de baan wie mar smel. “Pof,” hearden wy moarns betiid hieltyd yn it tsjuster op ’e Swette. Dan foel der wer immen. Hindrik en ik hawwe de tocht yn tolve oeren riden, wy hiene sawat deselde streek. Mar wat wie it soms swier… Wachtsje ris, dêr haw ik ek in gedicht oer skreaun. Dan kin ik no likegoed ophâlde fan praten, want it stiet allegearre yn dat gedicht.’

Ride

’t Wie yn de winter acht-njoggenentweintich
dat ik it riden learde op ’t Nij Djip,
ús mem bûn my yn hûs de redens ûnder
en droech my op ’e rêch nei ’t stalt en ik
fiel noch de kjeld fan doe yn murch en bonken,
as ik werom tink oan dat hurde iis
en oan de pleats dêr iensum op ’e romte
en oan dat iepen lânskip, feal en griis.
De earste streekjes efter stoel en slide,
mei knoffelige hannen ’t hûs wer yn
en dan wer nei it iis, want ik sóe ride
al wrakseljende tsjin in stive wyn.
De redens ûnderwei, de redens ûnder,
mar einlings slagge ’t dochs. It wie in wûnder!

Tsjits Peanstra

út: Neierhân, Samle fersen.
Utjouwerij Frysk en Frij 1999