Grethe - Marga Claus

Koart ferhaal 

Yntroduksje fan it ferhaal

Hawwe jo fan jo âlders, of pakes of beppes, ek bysûndere ferhalen heard oer foarfallen of plakken fan foar jo tiid, doe’t jo sels noch net berne wienen?

Watfoar minsken hearre by dy ferhalen/plakken?

Hawwe jo guon fan dy minsken sels letter noch moete, en wat fûnen jo fan dy moeting?

 

Nei ôfrin

Binne der yn dizze omkriten ek buerten dy’t foar de oarloch typysk Joadsk wienen?

Wat is der nei de oarloch mei dy buerten bard?

 

Grethe

It liket noch net lang lyn, mar ik wit wol better. De blommen dy’t yn de put groeie sizze alles. Gjin drip wetter mear te bekennen. Njonken de gielstiennen putsrâne in leech kolablikje, fertrape sigarettepeuken en in plestik bakje mei patatresten. Soe der yn Grethes tiid wetter yn de put sitten ha, of ha se him letter restaurearre? Ik wit der te min fan ôf.

Ik gean op de râne sitten, mei de rêch nei de binnenstêd, it sicht op it koar fan de Groate Kerk dy’t spits en swier boppe de huzen útstekt. In rêstich plak, mar grif sa rêstich net as yn de tritiger jierren. Hjir moat it west ha. Hjir hat se rûn, Grethe. As jong famke, miende ik altyd, mar as ik oan it rekkenjen slach moat se op syn minst in jier as fjirtich west ha, want se is fan 1893 en it wie noch oant flak foar de oarloch. Nei de oarloch wie har wurk yn dizze âlde wyk folslein oerstallich. Alle húshâldings wiene ôffierd. Dêrmei ferfoel de lytse byfertsjinste, mar wat belang hie dat yn it ljocht fan dy fiif jier duorjende swarte nacht?

Sabbat-sikse wie se. Alle freedtejûnen de lampen oanstekke by de ferskate famyljes en de pannen op it fjoer sette. It iten stie tamakke klear. Altyd as ik âlde Grethe dêroer fertellen hearde krige ik in gefoel fan ûnwennigens. Dat wiene tiden. Minsken dy’t har hâlden oan rituelen, oan hillige foarskriften. Net mar wat doelleas troch de tiid swalkje, nee, in fêst referinsjekader. As de sinne freeds ûndergong, begûn de sabbat en mochten je neat mear dwaan. Of leaver: mochten je útrêste. Sa dúdlik as wat.

Grethe hie it baantsje krigen fia it kipejoadsje. Wenne dy hjir ek By de Put of wie it yn de Breedstrjitte? It kipejoadsje koe slachtsje as gjin oar, en Grethe seach it foefke ôf. Hin oan de line bine, jiske-amer derûnder, mei in flymskerp mes twa sneedsjes yn ’e hals, strûpe en hopla. Gjin fearke te sjen, neat gjin gegriem. 

It mei in wûnder hjitte dat Grethe noait oppakt is yn de oarloch, mei har Joadsk uterlik. Miskien wiene de nazys goochemer as je ha woene: ien dy’t op sabbat wurke koe sels ommers gjin Joad wêze. Nee, dan Herman, Grethe har jongste broer. As dy him op de beferzen grêft fan de Voorstreek weage, waard er dêr dalik ôfjage. ‘In Joad op it iis jout teiwaar’, raasden de jonges oan de kant. Kaam er mei syn baas Cohen yn it kafee, dan mocht de blonde Cohen sitten bliuwe, en waard Herman derút stjoerd. Behalve as er syn persoansbewiis sjen liet.

Alde Grethe is hûndert-ien wurden. De lêste jierren fan har libben siet se moarns en middeis in pear oeren rjochtop yn ’e stoel by de hege tafel, klem set tusken kjessens. Ofhinklik fan soarch, sa goed as blyn en dôf. As ik by har wie, hâlde ik har hân yn mines, dan koe se fiele dat ik der wie. Nee, se ferfeelde har noait, al koe se neat mear.

‘Ach kyn, weest wat ut is? Ik denk gewoan an froeger. Ik begin bij ut begin en at it aflopen is, begin ik gewoan weer fan foaren af an. Ik hè sufeel metmaakt in myn leven. Hoe sú ik mij ferfele?’

Fierder seine we it measte net. Se wie hast net mear te beroppen. It hoegde ek net, ik koe de ferhalen. Ik struts oer de ronfelige hân, dêr’t it fel sa tin fan wie, dat je der dwers trochhinne seagen. It lei yn smelle tearen oer de blauwe ieren en elke kear as ik dêr oerhinne streake bleaune de tearen dy kant oer lizzen. Dêr koe ik my einleas oer fernuverje. Sachter as side wie Grethe, myn opoe. En se rûkte lekker, behalve it lêste jier, doe’t se faak wiet wie en de ruften trochlekten. Helder fan geast, op in inkeld momint nei.

Dan wie se werom yn it ferline,  knypte my yn de hân en frege: ‘Binne jou dat, Herman? Doest de lamp even an? Ut wurdt hier wat donker.’

As ik fuortgong sloech ik de earms om har hinne. Dan suchte se en begûn har gesicht te glânzgjen. ‘Wat hè we ut goed hat, hee? Wat hè we weer fijn praten. Dach hoar.’

‘Dach hoar’, hear ik in stim. It komt út de winkel fan Sylvia, de frou mei it Dútske aksint dy’t hannelet yn twaddehâns klean. Ik gean oerein, draai my om en rin de Sakramintstrjitte yn. Rjochts fan my de synagoge, transformearre ta dûnsskoalle. Ik snúf de itenslucht op dy’t út ien fan de huzen wynderet. Sipels, rûk ik, makaroany. Der raast in brommer by my lâns. Dat helpt my út de dream.

 Marga Claus 

 

Sjoch foar de printferzy by de download (op desktop rjochtsboppe)